W dzisiejszym świecie, gdzie dane osobowe stały się nową walutą, zrozumienie i egzekwowanie praw osób, których dane dotyczą (ang. data subject rights) jest kluczowe dla ochrony prywatności i autonomii jednostki. Przepisy takie jak ogólne rozporządzenie o ochronie danych (RODO) w unii europejskiej przyznały obywatelom szereg uprawnień wobec podmiotów przetwarzających ich dane. Artykuł ten ma na celu przybliżenie tych praw, wyjaśnienie ich znaczenia oraz wskazanie, jak można je skutecznie wykorzystać.
Prawo dostępu do danych osobowych
Jednym z fundamentalnych praw osób, których dane dotyczą, jest prawo dostępu. Oznacza ono, że masz prawo wiedzieć, czy Twoje dane osobowe są przetwarzane przez administratora, a jeśli tak, to w jakim zakresie. Obejmuje to informacje o celach przetwarzania, kategoriach danych, odbiorcach lub kategoriach odbiorców, okresach przechowywania danych, a także o Twoich innych prawach. Administrator danych jest zobowiązany udzielić Ci tych informacji, często w formie kopii przetwarzanych danych. Jest to kluczowe narzędzie do weryfikacji, jakie informacje o Tobie posiada dana organizacja.
Prawo do sprostowania danych osobowych
Każdy z nas może popełnić błąd lub posiadać nieaktualne informacje. Dlatego prawa osób, których dane dotyczą, obejmują również prawo do sprostowania danych osobowych. Jeśli zauważysz, że dane, które posiada administrator, są nieprawidłowe lub niekompletne, masz prawo żądać ich niezwłocznego poprawienia. W niektórych sytuacjach, na przykład gdy przetwarzane dane są nieaktualne, możesz również żądać uzupełnienia danych. Jest to ważne dla zapewnienia dokładności informacji, na podstawie których mogą być podejmowane decyzje dotyczące Ciebie.
Prawo do usunięcia danych osobowych (prawo do bycia zapomnianym)
Bardzo często omawiane prawo osób, których dane dotyczą, to prawo do usunięcia danych osobowych, potocznie zwane prawem do bycia zapomnianym. Masz prawo żądać od administratora niezwłocznego usunięcia Twoich danych osobowych, jeżeli zachodzi jedna z przesłanek wskazanych w przepisach, np. dane nie są już niezbędne do celów, dla których zostały zebrane, wycofasz zgodę na przetwarzanie, a nie ma innej podstawy prawnej, lub dane były przetwarzane niezgodnie z prawem. Choć prawo to nie jest absolutne i istnieją wyjątki (np. dane potrzebne do wywiązania się z obowiązku prawnego), stanowi ono potężne narzędzie do odzyskania kontroli nad swoimi danymi.
Prawo do ograniczenia przetwarzania danych osobowych
W określonych okolicznościach możesz mieć prawo zażądać od administratora ograniczenia przetwarzania Twoich danych osobowych. Dzieje się tak na przykład, gdy kwestionujesz prawidłowość danych osobowych (na czas potrzebny administratorowi do sprawdzenia ich poprawności), gdy przetwarzanie jest niezgodne z prawem, ale sprzeciwiasz się usunięciu danych, lub gdy administrator nie potrzebuje już danych do celów przetwarzania, ale potrzebujesz ich Ty do ustalenia, dochodzenia lub obrony roszczeń. Ograniczenie przetwarzania oznacza, że dane mogą być nadal przechowywane, ale ich przetwarzanie jest zawieszone.
Prawo do przenoszenia danych osobowych
Prawo do przenoszenia danych to kolejna ważna część praw osób, których dane dotyczą, szczególnie w kontekście usług cyfrowych. Pozwala ono na otrzymanie od administratora danych osobowych w ustrukturyzowanym, powszechnie używanym formacie nadającym się do odczytu maszynowego, a następnie przesłanie tych danych innemu administratorowi. Prawo to ma zastosowanie w przypadku danych, które są przetwarzane na podstawie Twojej zgody lub w celu wykonania umowy, a przetwarzanie odbywa się w sposób zautomatyzowany. Ułatwia to zmianę dostawcy usług i przeniesienie zgromadzonych danych.
Prawo do wniesienia sprzeciwu wobec przetwarzania danych osobowych
Masz również prawo w dowolnym momencie wnieść sprzeciw wobec przetwarzania Twoich danych osobowych, jeżeli przetwarzanie odbywa się na podstawie prawnie uzasadnionego interesu administratora lub interesu publicznego. W przypadku wniesienia sprzeciwu administrator przestaje przetwarzać dane, chyba że wykaże istnienie ważnych, prawnie uzasadnionych podstaw do przetwarzania, nadrzędnych wobec Twoich interesów, praw i wolności, lub podstawy do ustalenia, dochodzenia lub obrony roszczeń. Jest to istotne narzędzie do ochrony przed niechcianym wykorzystaniem danych w celach marketingowych lub profilowania.
Prawa związane z zautomatyzowanym podejmowaniem decyzji i profilowaniem
Nowoczesne technologie często wykorzystują zautomatyzowane podejmowanie decyzji, w tym profilowanie, które może mieć istotny wpływ na Twoje życie, np. przy ocenie zdolności kredytowej czy decyzjach rekrutacyjnych. Prawa osób, których dane dotyczą, obejmują możliwość niepodlegania decyzji, która opiera się wyłącznie na zautomatyzowanym przetwarzaniu, w tym profilowaniu, i wywołuje wobec Ciebie skutki prawne lub w podobny sposób istotnie na Ciebie wpływa, chyba że jest niezbędna do zawarcia lub wykonania umowy, jest dozwolona przez prawo lub opiera się na Twojej wyraźnej zgodzie.
Jak egzekwować swoje prawa?
Egzekwowanie praw osób, których dane dotyczą, zazwyczaj polega na skierowaniu odpowiedniego żądania do administratora danych. Powinieneś jasno określić, z którego prawa chcesz skorzystać i w jakim zakresie. Administrator ma zazwyczaj miesiąc na odpowiedź na Twoje żądanie, choć w przypadku skomplikowanych wniosków termin ten może zostać przedłużony. Jeśli administrator odmówi spełnienia Twojego żądania lub udzielona odpowiedź będzie niezadowalająca, masz prawo wnieść skargę do organu nadzorczego ds. ochrony danych osobowych (w Polsce jest to Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych).
