Listerioza to choroba bakteryjna wywoływana przez gatunek bakterii Listeria monocytogenes. Choć dla większości zdrowych osób zakażenie może przebiegać bezobjawowo lub objawiać się łagodnymi symptomami grypopodobnymi, stanowi ona poważne zagrożenie dla określonych grup ryzyka, takich jak kobiety w ciąży, noworodki, osoby starsze oraz osoby z osłabionym układem odpornościowym. Bakteria ta jest niezwykle odporna i potrafi przetrwać w różnych warunkach, co czyni ją trudnym przeciwnikiem w walce o bezpieczeństwo żywnościowe.
Zrozumienie bakterii Listeria monocytogenes
Listeria monocytogenes to Gram-dodatnia, beztlenowa pałeczka, która może występować w glebie, wodzie, a także w przewodzie pokarmowym zwierząt. Jej zdolność do namnażania się w niskich temperaturach, nawet w lodówkach, sprawia, że stanowi ona szczególne wyzwanie w przemyśle spożywczym. Bakteria ta jest w stanie przeżyć procesy konserwacji, takie jak wędzenie czy solenie, co zwiększa ryzyko jej obecności w produktach gotowych do spożycia. Kluczowym aspektem jest jej patogenność, czyli zdolność do wywoływania choroby u ludzi.
Drogi zakażenia i czynniki ryzyka
Główną drogą zakażenia listeriozą jest spożycie skażonej żywności. Do najczęściej podejrzewanych produktów należą: niepasteryzowane mleko i produkty mleczne (sery, jogurty), surowe lub niedogotowane mięso, ryby i owoce morza, a także gotowe do spożycia produkty takie jak pasztety, wędliny, sałatki czy kiełki. Zakażenie może nastąpić również poprzez kontakt z odchodami zakażonych zwierząt. Osoby z obniżoną odpornością, w tym pacjenci po przeszczepach, osoby zakażone wirusem hiv, chorzy na nowotwory poddawani chemioterapii, a także osoby przyjmujące leki immunosupresyjne, są szczególnie narażone na ciężki przebieg choroby.
Objawy listeriozy – od łagodnych do groźnych
Objawy listeriozy mogą pojawić się od kilku dni do nawet kilku tygodni po spożyciu skażonej żywności. U większości zdrowych osób infekcja przebiega łagodnie, manifestując się symptomami przypominającymi grypę: gorączką, bólami mięśni, nudnościami, wymiotami i biegunką. Jednak w przypadku osób z grup ryzyka, bakteria może przedostać się do krwiobiegu, wywołując sepsę, lub do ośrodkowego układu nerwowego, prowadząc do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych lub zapalenia mózgu. Objawy neurologiczne mogą obejmować silne bóle głowy, sztywność karku, dezorientację, utratę równowagi, a nawet drgawki.
Listerioza u kobiet w ciąży i noworodków – szczególne zagrożenie
Listerioza stanowi szczególne zagrożenie dla kobiet w ciąży. Choć matka może odczuwać jedynie łagodne objawy grypopodobne, bakteria może przeniknąć przez łożysko do płodu, prowadząc do poronienia, przedwczesnego porodu, narodzin martwego dziecka lub ciężkich infekcji u noworodka, takich jak sepsa czy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Infekcja u noworodków może mieć trwałe konsekwencje zdrowotne, w tym problemy z rozwojem neurologicznym. Dlatego tak ważne jest, aby kobiety w ciąży zwracały szczególną uwagę na higienę i unikały potencjalnie skażonych produktów.
Diagnostyka i leczenie listeriozy
Rozpoznanie listeriozy opiera się na badaniach mikrobiologicznych, które polegają na izolacji bakterii Listeria monocytogenes z próbek biologicznych, takich jak krew, płyn mózgowo-rdzeniowy czy wymazy z łożyska lub wód płodowych. Podstawą leczenia są antybiotyki, których wybór i czas trwania terapii zależą od ciężkości infekcji i stanu pacjenta. Wczesne rozpoznanie i wdrożenie odpowiedniego leczenia są kluczowe dla zapobieżenia poważnym powikłaniom, zwłaszcza u osób z grup ryzyka.
Zapobieganie listeriozie – klucz do bezpieczeństwa
Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania listeriozie jest przestrzeganie zasad higieny żywności. Obejmuje to:
* Dokładne mycie rąk przed i po kontakcie z żywnością.
* Unikanie spożywania niepasteryzowanego mleka i produktów mlecznych.
* Dokładne gotowanie lub smażenie mięsa, ryb i jaj.
* Utrzymywanie czystości w kuchni, w tym regularne mycie desek do krojenia, noży i innych akcesoriów kuchennych.
* Przechowywanie żywności w odpowiednich temperaturach i przestrzeganie terminów przydatności do spożycia.
* Szczególną ostrożność powinny zachować kobiety w ciąży, które powinny unikać produktów spożywczych o podwyższonym ryzyku zakażenia, takich jak surowe kiełki, niedogotowane mięso i ryby, a także miękkie sery pleśniowe czy sery z niepasteryzowanego mleka. Ważne jest również dokładne mycie warzyw i owoców.
